ادبیات فارسی اول دبیرستان فصل پنجم
شامل:معنی نکات و…
درس بیست و بیست ویک
سفر به بصره / زندگی من سفر به بصره
نکته : «سفرنامه» اثری است که محتوای آن شرح دیده ها و شنیده ها و تجربه های نویسنده از سفر است. فایده ی سفرنامه : سفرنامه حاوی اطلاعاتی سودمند است درباره مسائل مختلف جغرافیایی ، فرهنگی ، اخلاقی و …. است.
تعریف حسب حال : حسب حال ، نوشته ای است که نویسنده در آن به بیان زندگی و حالات خویش می پردازد و با بیانی صحیح و روان و دل نشین درباره خود سخن می گوید.
تعریف زندگی نامه و تفاوت آن با حسب حال : زندگی نامه ، اثری است که کسی دوباره زندگی دیگری نوشته است. حسب حال نیز نوعی زندگی نامه است با این تفاوت که در حسب حال، نویسنده زندگی خود را بازگو کرده است.
فایده ی حسب حال : حسب حال، نویسنده را می شناساند و علاوه بر آن اطلاعاتی مفید از روزگار حیات او نیز بدست می دهد.
سفر به بصره :
نکته : ناصرخسرو در اواخر قرن چهارم ه.ق بدنیا آمد و در اواخر قرن پنجم چشم از جهان فروبست
ناصرخسرو حکیم، نویسنده و شاعر- جهانگرد مشهور ایرانی است که به گفته ی خودش در چهل سالگی، به دنبال خوابی که دید از خواب غفلت بیدار شد و سفری هفت ساله را آغاز کرد.
امتیازات سفرنامه ناصرخسرو: نثر سفرنامه ی ناصرخسرو، ساده است و توضیحات آن دقیق و حاوی اطلاعاتی بسیار ارزنده از روزگار نویسنده است.
خودآزمایی درس ۲۰ :
۱ – معادل امروزی عبارات زیر را بنویسید:
بخواستم رفت : می خواستم بروم
برنشین : سوار شو در رویم : داخل شویم
۲ – چرا ناصرخسرو وزیر را نپذیرفت؟
سر و وضع بدی داشت و از این مسئله شرمگین شد، ضمناً نمی خواست که وزیر هنگام ملاقات او به خاطر ظاهر نامناسبش فردی معمولی به حساب آورد. از این روز نامه ای نوشت تا معرف شخصیت و سواد او باشد.
۳ – بیت مشهور فردوسی :
چنین است رسم سرای درشت / گهی پشت زین و گهی زین به پشت با کدام قسمت متن ارتباط معنایی دارد؟ توضیح دهید :
به عهده دانش آموز
۴ – ناصر خسرو از حوادثی که برایش پیش آمد، چه استفاده ای می کند؟
منظور ناصرخسرو از بازگویی این خاطره این است که انسان نباید به خاطر سختی هایی که در زندگی برایش پیش آمد. از زندگی ناامید شود بلککه باید به فضل و رحمت خداوند امیدوار باشد.
۵ – حرف «ک» در خرجینک به چه معنی است؟دو نمونه ی دیگری از این کاربرد را در درس بیابید.
به معنی «کوچک» است و در اصطلاح دستور زبان علامت تصغیر(کوچکی) نامیده می شود. نمونه های دیگر این واژه «درمک» و «دَمَک» است.
پرستو در قاف :
نکته : کتاب پرستو در قاف نوشته ی علیرضا قزوه است.
پرستو در قاف، سفر نامه حج است و نویسنده در آن، خاطرات و برداشت های خود را از حج در قالب سفر نامه ارائه کرده است.
خودآزمایی درس ۲۰
۱ – را نویسنده نام سفرنامه ی خود را پرستو «قاف» گذاشته است؟
کسی که از راه مدینه سفر حج را آغاز می کند تا به خانه ی خدا برسد با این هجرت، خود را هر چه بیشتر به خالق هستی نزدیک کند. به پرنده ی مهاجر (پرستو) مانند شده که برای یافتن سیمرغ تا قله ای قاف پرواز کرده است. قاف بنا به افسانه کوهی است که قله ی آن بلندترین نقطه زمین و آشیانه سیمرغ است.
۲ – چرا نویسنده معتقد است که در مدینه می توان عطربال فرشتگان را حس کرد؟
زیرا روزگاری پیامبر (ص) ، علی (ع) و فاطمه (س) و دیگر امامان معصوم بر خاک این شهر گام می نهادند . آن زمان فرشتگان در کنار آن ها و اکنون نیز پیرامون فرار رسول خدا (ص) و امامان خفته در بقیع در پروازند.
۳ – دو نمونه جان بخشی به اشیا (تشخیص) را در متن پیدا کنید.
الف – کم کم شهری سپید پوش به استقبالمان می آید. (مدینه یک دست سفید پوشیده است)
ب – چقدر دلم می خواهد مدینه را بغل کنم؟
۴ – جمله ی می خواهم بحر را در کوزه ای بریزیم، یعنی چه؟ این جمله یادآور کدام بیت مولوی است؟
مفهوم جمله این است که کاری که می خواهم انجام دهم، نا ممکن است، این تعبیر برگرفته از این بیت است.
گر بریزی بحر را در کوزه ای / چند گنجد؟قسمت یک روزه ای
درس ۲۱
زندگی من
هلن کلر در تابستان ۱۸۸۰ میلادی در ایالت آلابامای آمریکا متولد شد. پیش از دو سالگی به بیماری سختی مبتلا شد و در اثر آن از نعمت های بینایی، شنوایی و گویایی محروم گشت. با این حال، با اراده ی شگفت انگیز، بر ناتوانائیهای خود غلبه کرد. مراحل تحصیل را با رنجی وصف ناشدنی پیمود و در بیست و چهارسالگی به اخذ درجه ی لیسانس از دانشگاه نایل آمد. هلن کلر چندین کتاب نوشت که یکی از آن ها به نام زندگی من درباره خود اوست.
هدف هلن کلر در کتاب زندگی من این است که نشان دهد، «نقص جسمانی به هیچ وجه مانع پرورش قوای روحی و فکری نیست».
خودآزمایی درس ۲۱:
۱ – هلن کلر پس از بیماری به وسیله کدامیک از حواس پنجگانه خود با جهان خارج ارتباط داشت؟
حس لامسه
۲ – منظور هلن کلر از این جمله ها «در این راه بارها به عقب می لغزیدم ، کمی جلو می رفتم سپسس امیدوار می شدم» چیست؟
منظور این است که دشواریها و رنج های زیاد و تحصیلات دانشگاهی بارها مرا خسته و افسرده می کرد و با سختی و کوشش همه موانع را از سر راه برداشتن و پیشرفت می کردم.
۳ – نویسنده چه چیزهایی را برای خود نور خورشید و بهشت دانسته است؟
کتاب را ما نند نور خورشید، روشنگر و زندگی بخش می داند. ادبیات را هم بهشت موعود می داند زیرا مطالعه ی آثار ادبی سبب می شدند که طرز نگاه او به جهان دگرگون شود ، به هدف های والاتر بیندیشد. نقص جسمانی خود را فراموش کند و به لذت روحانی و ارامشی که جلوه ای از بهشت است، برسد.
درس بیست و دوم
پیرمرد چشم ما بود
۱ – نویسنده در کجا همسایه ی نیما شده بود؟
شمیران
۲ – چرا همسر و فرزند نیما از او گله داشتند؟
زیرا از نظر آن ها نیما به وظیفه اش به عنوان همسر و پدر عمل نمی کرد و فقط به شعر اهمیت می داد.
۳ – آیا نیما به زندگی شهری عادت کرده بود؟
خیر نیما اصلاً با زندگی شهرنشینی اخت نشد و پس از آن همه سال که در شهر بسر برد، باز هم هوای کوه در دماغش بود.
۴ – نیما و همسرش از چه وضعی به تنگ آمده بودند؟
آنها وضع مالی خوبی نداشتند و در چنین شرایطی خانه ی آنها پناهگاهی شده بود برای شاعران جوان که مرتب به آن جا سر می زدند.
۵ – به نظر ؟؟ فریاد نیما را در کجا می توان شنید؟
در اشعارش
۶ – منظور از جمله ی در هم چون مروارید در دل صدف کج و کوله سال ها بسته ماند» چیست؟
یعنی روح شاعر از زندگی غریبانه در تهران و نیز محدودیت هایی که برایش ایجاد می کردند، آزرده شد و ارزش کار او سال ها ناشناخته ماند.
آزمون فصل ۸ :
۱ – به چه نوشته ای، حسب حال، گفته می شود؟ حسب حال نویسی چه فایده ای دارد؟
۲ – سفر نامه ی ناصرخسرو از نظر «زبان» و «محتوا» از چه امتیازاتی برخودار است؟
۳ –معنی و مفهوم عبارت زیر را بنویسید
الف – سر مه بود که موی سرباز نکرده بودیم
ب – مکاری سی دینار مغربی شتر بر ما داشت.
پ – رقعه ای نوشتم تا از آن قیاس کند که مرا اهلیت چیست
۴ – معنی واژه های زیر را بنویسید.
برنشستن (…….) در حال (………) اعرابی (………) دین(……..) دلاّک (……..) مسلخ (…..) شدت (…….) نوال (……..)
۵ – هدف ناصرخسرو از شرح ماجرایی که برای وی و برادرش در بصره پیش آمد، چیست؟
۶ – در کلمه «خرجینک» مفهوم پسوند «ک» چیست؟
۷ – در جمله ی کم کم شهری سپید پوش به استقبالمان می آید چه آرایه ی ادبی وجود دارد؟
۸ – عبارت زیر در توصیف کدام امام دفن شده در بقیع است؟ مقصتود نویسنده ا زاین تعبیر چیست؟ «و تقدیر چنین شد که آفتاب، سنگ مزارش باشد)
۹ – به سه مورد از نشانه های دستور تاریخی عبارات زیر ( از متن سفر به بصره) اشاره کنید.
درمکی چند سیاه در کاغذ کردم که به گرمابه بان دهم تا باشد که ما را دمکی چند زیادت تر در گرمابه بگذارد تا شوخ از خود بازکنیم / روز سیوم به مجلس وزیر شدیم چون از در گرمابه به در رفتیم، همه بر پای خاستند.
۱۰ – معنی و مفرد واژه ی«مواهب» چیست؟
۱۱ – هلن کلر به کتاب و مطالعه ادبیات، اشتیاق فراوانی داشته است. او «کتاب» و «ادبیات» را به چه چیزهایی تشبیه کرده است؟
۱۲ – جمله ی «پیرمرد (نیما) ، چشم زمانه ی ما بود» دو مفهوم در بردارد، آنها را بنویسید.
۱۳ – تعبیر «همچون مروارید در دل صدف کج و کوله ای سال ها بسته ماند» . به چه اتفاقاتی در زندگی نیما اشاره دارد؟
۱۴ – در عبارت «او را زیاد می دیدیم، کیفی بزرگ بدست داشت و به خرید می رفت و بر می گشت سلام علیکی می کردیم و …..» کدام ویژه گی نثر جلال ال احمد کاملاً مشهود اس
درس بیست و سوم
درآمدی بر ادبیات فارسی برون مرزی درآمدی بر ادبیات فارسی برون مرزی :
نکته : حوزه ی گسترش زبان فارسی در روزگار گذشته ، بسیار وسیع بوده و از مدیترانه تا سند و از بین النهرین تا ماورای سیحون داشته است. در دو قرن اخیر بر اثر «کشمکش های سیاسی و نفوذ استعمار انگلیس» ارتباط زبان فارسی شبه قاره هند با زبان فارسی قطع شد و د رنتیجه دامنه ی گسترش زبان فارسی، بسیار محدود گردید.
امروزه زبان فارسی در دو کشور «افغانستان» و «تاجیکستان» هم چنان رایج است.
زبان فارسی در کشور افغانستان زبان رسمی است و به نام «فارسی دری» خوانده می شود.
زبان فارسی در کشور تاجیکستان با نام زبان «تاجیکی» رایج است.
ادبیات هر سه منطقه شبه قاره ی هند و پاکستان ، افغانستان و تاجیکستان ، با توجه به شرایط سیاسی، اقلیمی و فرهنگی تحولات فراوانی یافته اما روح زبان و ادب فارسی هنوز در آنها باقی است.
برخی از شاعران و نویسندگان مشهور زبان فارسی هند و پاکستان، تاجیکستان و افغانستان در گذشته و حال عبارتند از : امیرخسرو دهلوی، بیدلی دهلوی، اقبال لاهوری / صدرالدین عینی ، سفید گل رخسار، عبید رجب/ محمد ابراهیم صفا و خلیل الله خلیلی
مسافر
نکته : اقبال لاهوری ، شاعر متفکر پاکستانی و بزرگترین شاعر غیرایرانی است که اشعار بسیاری به زبان فارسی سروده است. از ویژه گیهای محتوایی اشعار اقبال، غرب ستیزی و مبارزه با تهاجم فرهنگی غرب است.
معانی ابیات مسافر : بیت اول : پس از مرگم هرگروهی که خود را صاحب اندیشه ای می دانند خواهند گفت که آنها را خوب شناخته و من با آنها هم عقیده بوده ام.
بیت دوم : اما افسوس که هیچ کس به درستی به پیام دردآلود پی برد و ندانستند که برای چه عقیده و هدف بزرگی تلاش کرده ام و با چه کسانی دردمندانه سخن گفتم.
معانی ابیات دیده ور : معنی بیت ۱ : خردمندان بسیاری به عرصه ی وجود آمدند و اندیشه های خود را بسیار زیبا و لطیف تر از گلبرگ با سخن بیان کردند.
۲ – ولی من از میان آنها کسانی را خردمند واقعی می دانم که رنج ها و دشواریهای زندگی را دید و چشید اما با مردم از امید و خوش بینی سخن گفت
سروری بیت ۱ : خداوند آن ملتی را عزیز و سربلند خواهد کرد که مستقل و آزاد زندگی می کنند و به دور از دخالت بیگانگان، خود برای کشورشان تصمیمی بگیرند.
بیت ۲ : خداوند ملتی را به دیگران وابسته اند را به حال خود می گذارد و آنها را از نعمت آسمانی آزادی و استقلال محروم خواهند ماند.
دریا : بیت ۲۱ : نخبگی هدف زندگی را با چه بیان زیبای با فرزندش در میان گذاشت. او به فرزندش گفت : در قانون زندگی و در دین ما آمدن به ساحل دریا ممنوع و حرام است.
همیشه از ساحل دوری کن و خود را با امواج سرگش درگیر ساز زیرا آشیانه ی ما دریا است.
(مقصود این است که زندگی برای آسایش طلبی نیست، بلکه مفهوم واقعی زندگی جدال و رو به رو شدن با سختی هاست.)
خودآزمایی درس ۲۳ :
۱ – در این درس مسافر کیست و غربتش در چیست؟
منظور خود شاعر است و احساس غربت او به خاطر این است که در میان مردم بود و با مردم سخن گفت اما کسی به عمق سخن دردآلود او پی نبرد.
۲ – «دیده ور» از نظر شاعر چه کسی است؟
آن کسی که خود در رنج و دشواری است و تلخیهای بسیار دید اما با مردم از امید ، نیکی در زندگی سخن گفت.
۳ – مفهوم آیه شریفه« ان الله لا یُغیّر ما بقْومٍ حتی یغیّروا ما بانْفسهم » در کدام بیت دیده می شود؟
در بیت : خدا آن ملتی را سروری داد / که تقدیرش بدست خویش بنوشت.
۴ – در آخرین شعر زندگی چگونه وصف شده است؟
زندگی واقعی یعنی پرهیز از آسایش طلبی و تن پروری و مبارزه با ناملایمات و سختی ها
لاله آزاد
نکته : محمد ابراهیم صفا ، از شاعران معاصر افغانستان است .مجموعه ای از سروده های این شاعر با نام در نوای کوهسار ها چاپ شده است .
گل لاله (شقایق یغمائی )به جهت رنگ قرمز گلبرگ ها و خال های سیاهی که دوقاعده گل برگ را دارد ، به لاله داغدار معروف است .
در شعر فارسی ، لاله قرمز در مفاهیم نمادین گوناگون بکار رفته : به سبب سرخی گل برگ ها ، نماد (اشک خونین ) و (چهره معشوق ) یه سبب خال سیاه میانه ای آن ، نماد (دل سوخته عاشق ) و در سروده محمد ابراهیم صفا ، لاله های وحشی ، نماد (آزادگی و وارستگی ) است .
خود آزمایی : درس لاله آزاد
۱- در بند اول ، لاله ، ( صفت آسایش جویی و دست پرور بودن )را با چه تغییراتی از خود دور میکند ؟
لاله با اشاره به ویژگیهای «خودرو بودن» «خودبویی» زندگی آزاد در دشت و پرهیز از زندگی در باغ و سیراب شدن با باران و بی نیازی از جوی باغ ، آسایش جویی و دست پرود بودن را نفی موجودی آزاده و وارسته معرفی کند.
۲ – در کدام مصراع، لاله خود را مقدس شمرده است؟
« هر صبح نسیم آید بر قصد طواف من» که یادآور طواف حاجیان دور کعبه است.
۳ – چه رابطه ای بین «رفتن» و «بوی دلاویز» است؟
خفتن نام شهری در ترکستان شرقی واقع در سرزمین چین، آمدی ز این ناحیه در زیر پوست شکم خود، کیسه ای را به اندازه تخم مرغ یا نارنج کوچک دارد. (ناقه) . در این کیسه ماده ای بسیار معطر وجود دارد که مشک (مشک) نامیده می شود.
۴ – مصراع دوم بیت :
«ای سروپای بسته به آزادگی مناز / آزاده من، که از همه عالم بریده ام»
با کدام مصراع های درس هم معنی است؟
مصراع دوم بیت مورد نظر، با بسیاری از مصراع های شعر «لاله ی آزاد» هم معنی است .
از جمله :
من لاله ی آزادم ، خود رویم و خود بریم ، / سعی کن کسی منت بر خود نپذیرم من / در بر ساقه ی خود ثابت ، فارغ ز مدد کارم / بر فطرت خود نازم ، وارسته ضمیرم من» / آزاده برون آیم آزاده بمیرم من»
5 – مصراع « رانده ست جنون عشق از شهر به افسونم، یادآور کدام داستان و کدام درس کتاب است؟
یادآور داستان لیلی و مجنون است و اینکه مجنون از غم عشق لیلی در کوه دشت آواره می شود.
۶ – لاله «وابستگی» خود را چگونه وصف کرده است؟
لاله، نخست به نشانه هایی از آزادگی و وارستگی خود اشاره می کند و سرانجام این گونه میگوید که آزاده برون آیم، آزاده بمیرم من، از نخستین لحظه ی حیات آزاده بوده ام و تا آخرین دم زندگی نیز آزاده خواهم ماند.
درس بیست و چهارم
تا هست عالمی ، تاهست آدمی تا هست عالمی ، تاهست آدمی این شعر از عبید رجب، شاعر معاصر تاجیکی است و قالب شعر نیمایی است. این سفر گرم و شورانگیز زبان حال ملت تاجیک در میان دلبستگی و عشق شدید آنان به زبان فارسی دری است.
خود آزمایی :
۱ – شاعر ، زبان فارسی دری را به چه چیزهایی تشبیه کرده است؟ شاعر، زبان فارسی دری را «به جان» «ساز» ، «لاله ی کوهی» ، «بار شکر»، «پند مادر»، «بنفشه»، «نازبوی» ، «چشمه»،«آب روان»، «سبزه های بهار» در صدای آبشار ، «موج» «شهدناب» ، خاک کشور «ذوق کودکی » در بیت های رودکی ، «نور» تابش خورشید مانند کرده است.
۲ – مقصود از «لفظی که پیش هم سخنم آورد سجود» چیست؟ زبان فارسی آنچنان تواناست که من می توانم همه گونه احساس و اندیشه را به کمک آن بیان کنم.
۳ – به نظر شما علت تکرار برخی از مصراع ها چیست؟ علت تکرار، تأکید است و تکرار جمله ی باور کنم در این سروده، این معنی است که هرگز باور نمی کنم.
۴ – دو شاعر و نویسنده تاجیک را نام ببرید. «یوسف احمد زاده» ، «صدرالدین عینی»
آزمون فصل ۹ :
۱ – در قرن اخیر چه عواملی سبب محدود شدن حوزه ی زبان فارسی در خارج از ایران شد؟
۲ – اقبال ، عبید رجب و محمد ابراهیم صفا، از شاعران معروف فارسی زبان در چه کشوری هستند؟
۳ – در عشر «اقبال» منظور از «دیده ور» چگونه انسانی است؟
۴ – در شعر «نهنگی بچه ی خود را چه خوش گفت / به دین ما حرام آمد کرانه ……..» هدف زندگی از نظر شاعر چیست؟
۵ – در شعر فارسی ، لاله ی سرخ در چه مفاهیم نمایدنی بکار رفته است؟
۶ – تعبیرهای خودرو، خود بو، همه فطرت آهو ، و فارغ از لب جوی بودن، نشان دهنده ی کدام صفات و ویژگیهای «لاله ی کوهی (وحشی) است؟
۷ – باتوجه به مصراع «رانده است؟ جنون عشق از دشت به افسونم «لاله ی وحشی به کدام شخصیت معروف داستانهای برخی مانند شده است؟
۸ – با توجه به تعبیر «قصد زبان به سازش، شاعر از کدام آرایه ادبی استفاده و بکدام ویژه گی زبان فارسی اشاره کرده است؟
۹ – در شعر عبید رجب ( شاعرفارسی زبان تاجیکی) منظو راز «صد مرد معتبر» چیست؟
۱۰ – باتوجه به مصراع های «سرسان مشو عدد / متجمی ز من مجوی / کاین عشق پاک در دل دل پرور جهان / ماند همی جوان »
الف – منظوراز «عدو» چه کسانی است؟
ب – معنی «متجمی زمن مجو» چیست؟
پ – منظور از عشق پاک چیست؟
نظرات شما عزیزان: